نزدیک به ١٠ سال از فاجعه‪‌ی قتل‪‌های سیاسی‪ پاییز ٧٧ می گذرد.
١٠ سال پر از تلاش، ایستادگی و یادآوری، ١٠ سال پراز شکست.

شرکت در این نشست را مجالی دانستم برای ساختن تصویری از حال در ارتباط با این گذشته‪‌ی ده ساله- برای بررسی مفهوم گذر یا انجماد زمان در ارتباط با جنایاتی که دادرسی نشده ، دادخواهی که ناتمام مانده.
تجربه‪‌ی سنگین سالیان گذشته برای من مجموعه ای از دریافت‪‌های حسی و عقلانی است که مرز تحمل را می‌شکند، در همسویی یا در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند وچالشی میان امید و عصیان – میان پایداری و سکون پدید می‌آورند.

این صحبت را مجالی دانستم برای تفکر به پدیده‪ی تکرار در بستر این تجربه که دو مفهوم ایستادگی و در جازدن را بطور همزمان در بردارد.

گفتار امروزم، کلنجاری است با درد. درد خیل عظیم بازماندگان قربانیان ستم، که من یکی از آن هزارانم.
درد مرا به خانه‪‌ام می برد. تهران – خیابان هدایت- کوچه شهید مرادزاده – یکم آذر ١٣٧٧ – شب قتل پدر ومادرم.

همان شب پس از شنیدن خبر، جماعتی سراسیمه به این کوچه آمدند. پشت در بسته‪‌ی خانه و در محاصره ماموران حکومتی در ناباوری گریستند.

در طی این سال‪های پس از قتل، گاهی که شب ها دیروقت به خانه می‌روم، در تاریکی و سکوت انگار حضور درد وشرم این جماعت و همهمه‪‌ی زجه آلودشان را باز می‌یابم که زیر پوست شب در این کوچه چنبرانداخته. از میان همهمه که می گذرم، به در خانه که می‌رسم، در را که باز می‌کنم، این پیکر بی جان و زخم خورده‪‌ی پدر ومادرم است که از این خانه بیرون می‌برند. ماموران شبح وار هل می دهند، کتک می‌زنند و راه باز می‌کنند تا این دو جسد را از این خانه ببرند. مادر بزرگم می‌لرزد- از لابلای صف ماموران دست‪‌های چروکیده اش را دراز کرده که حتی برای لحظه‌‪یی نوازش به مردگانش نمی‌رسد.

من می‌مانم در تاریکی و تنهایی شب و این تصویر تلخ که در آستانه‪‌ی در خانه ام تکرار می‌شود و تکرار می‌شود.

در خانه را پشتم می‌بندم ودر فاصله‪‌ی ابدی قدم‪‌هایم رد پای پدرومادر را برسنگ‪فرش حیاط می‌جویم در آن آخرین شب زندگیشان که پذیرای خیل قاتلان شدند.

بالای پله‪‌های ایوان غیبت تلخشان را می‌بینم، آنجا که به پیشواز، آغوش برمن می گشادند واینک انگار حسرت تلخ این آغوش چارچوبی است برای ورود من به خانه‌ام.

دررا که باز می‌کنم ، آن صندلی خالی برچشم‌هایم هردود می‌کشد. همان صندلی که قتل‪گاه پدر است. روی صندلی نشسته و تن باوقار به مرگ سپرده و من به یاد می آورم، خط نوشته‪‌ی قاتلانش درذهنم تکرار می شود که " یکی از برادران بازوی چپش را از پشت گرفت، برادر دیگری بازوی راستش را از پشت گرفت و برادر دیگری از پشت جلوی دهانش را گرفت و طبق دستور ضربه‪‌های کارد را برسینه اش زد." سر پدرم به عقب می‌افتد، صدای کشیدن پایه‪‌های صندلی را زیر سنگینی مرگش می‌شنوم که قاتلانش روبه قبله، روبه دیوار می‌چرخانند.

پدرم روی آن صندلی خالی در سکوت مرگش نشسته، سر به عقب دارد، چشمهایش بسته و دهانش انگار به کلام نرمی باز مانده است. عصایش را که از دستش افتاده به این صندلی تکیه می‌دهم. پدرمحو می‌شود زیرنوار باریکی از پرچم ایران که بر این صندلی خالی افتاده است.

عکس‪‌ها‪شان را به دیوارهای این خانه زده‪‌ام. ازدرون قاب‪های عکس به من نگاه می کنند. به چشم‌هایشان خیره می‌شوم در آرزوی سلامی.

چراغ را که خاموش می‌کنم، چشم‪هایشان هنوز بازاست و انگار ازدرون قاب‪های عکس بدرقه‪‌ام می‌کنند تا انتهای راهرو- تا بالای پله‪‌ها تا ته آن اتاق - آن فرش خونین که قتلگاه عزیز مادرم است.

مادرم درون قاب عکسش نشسته ، بالای پرچمی که روی زمین پهن شده، زمینی که قتل‪گاه اوست.
و من به یاد می‌آورم دست نوشته‪‌های قاتلانش را. صدای پلید ذکر یا زهرای‪شان دراین اتاق می‌پیچد و من چشم می‌دوزم به تقلای مادرم زیردست‪‌ها و دشنه‪‌هاشان. او می‌افتد و زیر این پرچم محو می‌شود- من به یاد می‌آورم ظهر روز چهارم آذرماه تا انتهای راهروی درازی در پزشک قانونی تهران می‌روم. دستی دری رو به حیاط باز می‌کند. آنجا عزیزانم روی رو بر برانکارد کنارهم خوابیده اند.

صورت‪‌هاشان سردی سردخانه را دارد و خشکی موهایشان زیر نوازش دست‌های من دیگر نرم نمی‌شود. آنقدر تمنا و ناسزا می‌گویم تا دستی پارچه‪‌ی روی آن دو آغوش عزیز را بالا می‌زند. سر به زیر این پارچه ها می‌کنم.
حفره‪‌های عمیق زخم دهان باز کرده اند تا چشم‌های مرا به قعرصبوعیت ببرند.

چشم‪‌هایم هنوز درون آن حفره‪‌ها مانده اند که دستی مرا کنار می‌زند. دستی آن زخم ها را دوباره می‌پوشاند. دستی دو برگه‪‌ی کاغذ به دستم می‌دهد و من می‌خوانم: ١،٢،٣، ٤، ٥، ١٤، ٢٥.
زخم‌هاشان را شماره کرده اند با قطر و عمق‌شان.

چشم‪‌هایم درون آن حفره‪‌های زخم مانده اند و من به یاد می‌آورم روز دهم آذر را. ده روز بود که ماموران در خانه به روی ما بسته بودند و می‌گفتند رد پای قاتلان را دراین خانه پی‪گیری می‌کنند. صبح آن روز به همراه برادرم و چند مامور با برگه‪‌ی تحویلی که سرانجام پس از بارها و بارها مراجعه، گرفته بودیم به در خانه‪‌مان رفتم. پاهایم نمی‌کشید. بالای پله‪‌های ایوان، برادرم که در ساختمان را باز کرد فریادش پیچید که با این خانه چه کرده‪‌اید. درون خانه انگار گردبادی از تطاول وزیده و انبوهی از کاغذ‪ها و کتاب‪‌ها، قفسه‪‌های بازمانده و صندلی‪‌های واژگون برجای گذاشته باشد. و من به یاد می‌آورم برگه‪‌ی گزارشی که در پرونده خواندم از یک مامور کلانتری که در تاریخ ٧ آذرماه نوشته بود: «ماموران امنیتی آمدند با وانتی، نه کارتن پر از کاغذ و نوار از این خانه خارج کردند.» هرآنچه را که نشانی از تاریخ و هویت زندگی صاحبان این خانه داشت به غارت برده بودند.
این تصویر خانه‪‌ی من است که در هم‪زمانی ناممکن مامن و مسلخ جای گرفته. آینه‪‌ی کوچکی ازتصویر بزرگ سرزمین‪مان .آنجا که مفهوم خانه و قتل‪گاه به هم آمیخته. سرزمینی که هر تار مهر به آن در پودی از درد بافته شده. آنجا که تقویمش پراز حفره‌های زخم است.

پاییز ٧٧ مقطعی از زمان گذشته نیست. حضور بی انقطاع جنایت است. زمان را چگونه درک می‌کنیم؟ اگر زمان فاصله‪‌ی میان قدم‪‌هاست در راهی که می‌رویم، چه راهی طی شده در درازای این ده سال؟ نگاهی به سیر آنچه دراین سال‪ها گذشت، آنچه کردم، درک تلخی از انجماد زمان به همراه دارد.
پائیز ٧٧ قتل پیروز دوانی، مجید شریف، داریوش و پروانه فروهر، ابراهیم و کارون حاجی زاده، محمد مختاری و محمد جعفر پوینده.

این فصل را می توان به یقین نقطه‪‌ی اوجی درواکنش مردمی در دفاع از حقوق دگراندیشان درایران دانست. در تشنج این فصل، علی‪رغم موج ترس حاکم، وجدان زخم خورده ملت بانگ اعتراض برآورد و شرمسار از ستمی که بردگراندیشان رفته بود، پرچم دادخواهی برافراشت. ابعاد اعتراض شکست و به درون توده‪‌ی مردم کشیده شد. اعتراضات بین‪‌المللی با این جنبش دادخواهی ایرانیان هم‪گام شد و سبب گشت که دستگاه حاکمه در اطلاعیه‪ ای رسمی اعلام کند که دراین جنایت‪ها، ماموران وزارت اطلاعات وامنیت جمهوری اسلامی مسئول بوده اند. و این صحه‪‌یی بود برداوری عمومی که از همان ابتدای پخش خبراولین قتل‪‌ها انگشت اتهام را به سوی اهرم‪‌های قدرت نشانه کرده بود.
این اعتراف رسمی در ابتدا موجی از خوشبینی درمیان بخشی ازایرانیان و به ویژه محافل بین‪‌المللی پدید آورد که با افشای حقایق در مورد این جنایت‪ها، بافت خشونت تنیده در نهادهای حکومتی در ایران رسوا و قطع خواهد شد. اگرچه از همان اطلاعیه‪‌شان پیدا بود که درصدد هستند مجرمان این جنایت‪ها را به محفلی از چند مامور خود سر و برداشت‪های نادرست آنان محدود جلوه دهند. اما جامعه‪‌ی ایرانی قانع به این توضیح نبود و از تلاش برای آشکار شدن ابعاد واقعی این جنایت‪ها باز نایستاد. تلاش‌های پی‪گیرانه‪‌ی مطبوعات در ایران که آزادی‪‌های نسبی به دست آورده بودند و به ویژه دگراندیشان در داخل و خارج از ایران دراین راستا بود که ابعاد و پیشینه و خط و ربط فکری و تشکیلاتی این جنایت‪‌ها را پی‌گیری کنند و مسئولان را به پاسخ‌گویی وادارند.

اما مسئولان قضایی رسیدگی به پروند قتل‪‌های سیاسی آذر ٧٧ که محدود به چهار قتل، کشتن داریوش وپروانه فروهر، محمد مختاری و محمد جعفر پوینده می شد، روند تحقیقات را زیر پوشش حفظ امنیت ملی از افکارعمومی و حتی از ما بازماندگان قربانیان و وکلای‌مان مخفی داشتند و همزمان به ضد ونقیض گوی‪‌هایی پرداختند که تنها هدفش خاموش کردن عطش حقیقت‌یابی و دادخواهی مردمی بود.

سرانجام پس از نزدیک به دوسال کشمکش‪ها و زدوبندهای پشت پرده‪‌ی صاحبان قدرت اعلام پایان تحقیقات و تشکیل دادگاه در شرایطی انجام شد که اندک آزادی‪‌های مطبوعات محدود شده بود و در پی یورش‪های پیاپی به معترضان جوترس خوردگی بیش از پیش مسلط بود. این شرایط زمینه‪‌ی آماده‪‌یی بود تا مسئولان با تحمیل برداشتی تحریف‪‌آمیز و محدود کننده از گستره وعمق این جنایت‪ها، نمایشی زیر نام دادرسی به صحنه آوردند.
روز نخستی که برای اعلام شروع خواندن پرونده به همراه وکیلم خانم عبادی به دفتر قاضی مربوطه رفتم ، قاضی پس از تک‪‌گویی طولانی در باب تعهدش به عدالت گفت که این پرونده بیهوده پیچیده شده است . تنها قتل‪‌هایی اتفاق افتاده - قاتلان نیز اعتراف کرده اند و مجازات خواهند شد و ابعاد سیاسی این قتل‪‌ها ربطی به پرونده ندارد. سپس روبه من کرد و گفت که در مجازات قاتلان پدر و مادر شما دوحکم قصاص صادر خواهد شد که البته اگر قصد اجرای حکم قصاص در مورد قاتل مادرتان را داشته باشید، بایستی به حکم قانون نیمی از دیه قاتل مادرتان
را به خانواده‪‌ی او پرداخت کنید.
این مفهوم عدالت از زبان قاضی پرونده‪ی ملی قتل‪‌های سیاسی آذر ٧٧ بود. ده روز در اتاق منشی این قاضی به همراه وکلای‌مان به رونویسی از این پرونده‪ی ١٢ جلدی نشستم که حتی شماره‪‌ی برگ‪‌های آن ردیف نبود. پراز شواهد زدوبند متهم و بازجو، پراز دروغ و صحنه سازی.

اما دراین پرونده همانگونه که بارها و بارها گفته ام، دونکته مهم و کلیدی بود که به هیچ‪‌یک رسیدگی نشد. یکی آنکه متهمان این پرونده که کارکنان وزارت اطلاعات و امنیت بودند، مدعی شده بودند که حذف فیزیکی دگراندشان جزو وظایف شغلی آنان بوده که قبل از پاییز ٧٧ نیز بارها و بارها اجرا شده است. مسئولان پرونده چنین اعتراف‪‌های هولناکی را به بهانه آنکه ربطی به جرم مورد بررسی ندارد بکلی نادیده گرفتند.
و دیگر اینکه دومتهم ردیف اول و دوم پرونده با ذکر دلایل و شواهد مدعی شده اند که دستوراین قتل‌ها را از وزیر وقت اطلاعات گرفته اند - که دراین مورد نیز دادرسی واقعی انجام نشد.

به فهرست طولانی نقایصی که وکلای ما از پرونده گرفتند، ترتیب اثری داده نشده. من خود دوبار به رئیس
قوه‌ی قضاییه نامه نوشتم و اعتراض کردم، اما آنان قصدشان دادرسی نبود.

سرانجام نیز در دادگاهی فرمایشی که ما بازماندگان قربانیان از به رسمیت شناختن و شرکت در آن سرباززدیم، دردادگاهی پشت درهای بسته، گروهی، ماموران اجرای قتل‌ها را به محاکمه کشیدند و سرانجام پرونده را بسته اعلام کردند. وکیل پرونده، دکتر زرافشان را زندانی کردند. اما وزیری که دستور قتل داده بود، رای برائت گرفت و چندی بعد نیز دادستان کل کشورشد.

همزمان با این دادگاه، شکواییه‪‌یی از سوی سه خانواده فروهر- مختاری و پوینده به کمیسیون اصل نود مجلس نوشتیم و درنشست‪‌های حضوری دراین کمیسیون توضیح اعتراضات‌مان را دادیم. نمایندگان حاضر هر بار تعهد کردند که ما را در دادخواهی‪‌مان یاری دهند. اما سرانجام در آخرین دیدارم با رییس این کمیسیون به من گفته شد که کمیسیون در تحقیقاتش به کسانی برخورد کرده است که توانایی احضار آنان برای پاسخ‪گویی به مجلس را ندارد. هیچ پاسخ کتبی دریافت نکردیم.
پس از آن از کمیساریای عالی و کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد به صورت رسمی تقاضای تحقیق و بررسی درمورد این روند غیرعادلانه را کردیم. پس از مدتی پاسخی دریافت کردم حاوی یک شماره ثبت. از نتیجه تحقیقات‌شان، علی رغم چند نامه یادآوری و توضیح که نوشتم، هیچ اطلاعی به ما نرسیده.

چه تفاوتی است میان امروز و پاییز ٧٧؟

آیا تمامی آنچه که گفتیم و کردیم ما را حتی قدمی از نقطه آغاز فاجعه دورکرده است؟ تمامی تلاش ما برای دادخواهی در کفه ترازو درمقابل واقعیت این جنایت‪ها چه وزنی می‌آفریند؟ از آن جمله‪‌ی " دادخواهیم این بیداد را" جز خاطره‪‌ی فریاد چه مانده است؟

درآن سال‪‌ها که پرونده‪‌ی قتل هنوز در جریان بود و من در هرمجالی که می‌یافتم برای پی‪گیری به دستگاه قضایی در ایران می‌رفتم، بارها و بارها از خود پرسیده ام چرا می‪ روی؟ چرا منتظر می‌نشینی؟ چرا با اینان حرف می‌زنی؟ چرا به حرفشان گوش می‌دهی؟ چرا بغضت را فرو می‌خوری تا دوباره و دوباره بپرسی؟ چرا بدون پاسخ به خانه برمی‌گردی تا دوباره بروی تا دوباره منتظر بنشینی و بغضت فروبخوری؟

و هربار بغض فروخورده‪‌ام و به خود نهیب زده ام که باید به رخشان کشید که این وظیفه شان است که انجام نمی‌دهند. باید به رخشان کشید که برمسند قدرت نشسته اند نه به پشتوانه‪‌ی انجام وظیفه شان در برابر مردم که تنها به پشتوانه زور. که باید جنایت را به نام گفت وبه رخشان کشید.

اما دراین دور تکرار سایش از آن ما بوده و قدرت دردست آنان باقی مانده است. سال‪‌هاست که به خود نهیب می زنم که باید راه‪‌کا‪رهای عقلانی یافت برای خلاصی از تنگناهای حسی تا شاید بتوان بن‪‌بست ها را شکست . ولی آیا در انتهای هیچ بن بستی روزنه‪‌یی یافته ام؟ وقتی که این راه‪کارهای عقلانی به سختی به دست آمده و با پافشاری حفظ کرده ام، دوباره و دوباره به بن بست رسیده اند ، چگونه می‌توانم از حرکت سخن بگویم؟ با چه میزانی تقلاهایم را ارزیابی کنم؟ حرف بر سرخستگی از تکرار نیست، بلکه بررسی برهنه‪‌ی این دوره‪‌ی تکراراست. یافتن پاسخی برای این پرسش خوره وار که دراین تکرار آیا قدمی، حتی قدمی از درجازدن دورشده ام؟
به گمانم این سوالی است که امروز در جامعه‪‌ی ما زیر پوست بسیاری از کنش ها و بی کنشی های اجتماعی خود را نشان می دهد.

در مقاله‪‌ای به قلم یکی از شرکت کنندگان مراسم ممنوع شده‪‌ی یکم آذرسال ٨٥ خواندم که "چند سال پیش اگر بود عصبانی می‌شدیم، کف بردهان می‌آوردیم و اعتراض می‌کردیم. اما امسال با زهرخندی برلب مدتی در اطراف خیابان هدایت پرسه زدیم و به ماموران متلکی گفتیم و توهینی شنیدیم و بازگشتیم."
این شرح قابل تاملی است و نشان‪گر بن بست‪‌های ذهنی و عملی که همچنان بخش بزرگی از ما به ویژه آنان که درایران زندگی می‌کنند، هستی اجتماعی خویش را درآن باز می‌یابند.

باور به تاثیرگذاری خویش در حیطه‪‌ی زندگی اجتماعی رنگ باخته است و این قدرت حاکم است که چارچوب‪‌های حضور اجتماعی ما را یک‪طرفه تعیین می‌کند. نزدیک به ده سال است که به تکرار، از فاجعه می‌گویم. اما دیگر درپایان متن، آنجا که به عادت جای امید به آینده است، آنجا که باید نوید فردای بهتر را داد، آنجا که حفره‪‌ی پرشده درد مشترک به سوی تغییر شریانی بازمی‌کند، باور از قلم جاری نمی‌شود. کلمات تبدیل به کلیشه‌یی می‌شوند از خودشان، همتای خط خوردگی .

تلاش خودرا چگونه محک می‌زنیم و چگونه با این واقعیت که دست و پای اثرگذاری‪مان را بریده است روبرو می‌شویم؟ با لحظه‪‌ی سنگین این دریافت چگونه تا می‌کنیم؟ با عصیانی که این دریافت می‌آفریند چه می‌کنیم؟
اگر امروز با بررسی این روند ده ساله به این نتیجه تلخ می‌رسم که تلاش‪‌ها و امید‪هایم در حصر دایره‪‌ی بسته‪‌یی گرفتار است، پس چرا دوباره می‌گویم، دوباره و با تمام وجود جان به سایش این تکرار می‌سپارم؟

تجربه‪‌ی تلخ این سال‪ها به من آموخته است که چرایی و حقانیت نه در نتیجه‪‌ی عمل که در خود همین پایداری تکرار است. در صیقل حافظه جمعی و درعصیانی که درتکراربیان این درد دوباره و دوباره زایش می‌یابد.
برای من تنها دست مایه‪‌یی که ملموس می‌ماند، خود این عصیان است. سرباززدن از پذیرش چارچوب‪‌های تحمیلی قدرت و قرائت‪‌های حکومتی از واژه‪‌ها و مفهوم‪‌ها. همین عصیان است که درد را به تسلای دروغین زمان نمی‌سپارد.

زمان تسلایی براین درد نیست زیرا که به ذات خویش، فاصله‪‌یی میان ما و فاجعه ایجاد نمی‌کند.
تنها دگرگونی می تواند آغاز ایجاد این فاصله باشد. تنها هنگامی درراستای التیام گام برمی‌داریم که چارچوب‪‌های حاکم و شرایط فکری و عملی پدید آورنده‪‌ی جنایت روبه تغییر باشد و تا آن هنگام حتی ذره‌یی از جنایت دور
نشده ایم.

تا آن هنگام راه هرچقدر که طولانی، هر چقدر که مسدود، تنها تعهدی که می‌تواند ما را ازهم‪سویی با سیر بی‌تفاوتی و در پی آن هم‪دستی پنهان با حرکت قدرت جنایت‪‌گر دور بدارد، تکرار بیان فاجعه است. شهادت دادن
به جنایتی است که درخانه‪‌مان رخ داده.

من بار تورا به هیچ‌کس نسپارم

این داغ گران را به زمین نگذارم

افتادم اگر دوباره بر می‌خیزیم

افتاد اگر دوباره بر می‌دارم.

یکم آذر ماه سال پیش دوباره برگزاری مراسم سالگرد را ممنوع کردند. صبح زود ماموران، کوچه را قرق کردند. ماموری به داخل خانه آمد وگفت سردار دستورقرنطینه داده اند. بعد ازظهر، نرده های فلزی به دوسر کوچه کشیدند. ماشین هاشان در خیابان‌های اطراف، پارک شد و خیل ماموران با لباس شخصی و نظامی، این محله را در محاصره خود گرفتند. همراه برادرم، مادربزرگ و خاله‪‌ها و دایی‪‌ام در حصار این قرنطینه نشستم. حتی آنتن تلفن‌های همراه را در شعاع چند کیلومتری این خانه قطع کردند.

جماعتی از مردم که آمدند، می‌دانستند که حتی مهلت لحظه‪‌یی ایستادن در خیابان هدایت را نخواهند یافت. توهین شنیدند. سری شکست، کسانی کتک خوردند و رفتند. اما ما را تنها نگذاشتند.

غروب که شد به عادت هرساله‪‌مان دراین خانه شمع روشن کردیم. کنار عکس‪‌ها، روی هره‪ی ایوان، کنار باغچه. در خانه را باز کردم تا دو شمع جلوی این در روشن کنم. هنوز از روی زمین بلند نشده، ماموری بی‌سیم به دست بسویم دوید که سردار دستورداده اند شمع‌های بیرون در را خاموش کنید. با زهرخندی به او گفتم این دستورمهم سردارتان را خودتان اجرا کنید.

دربستم تا درون خانه، آنجا که فتل‪گاه پدر و مادرم است‪، با خود تکرار کنم:

من بار تورا به هیچکس نسپارم

این داغ گران را به زمین نگذارم

افتادم اگر دوباره بر می‌خیزم

افتاد اگر دوباره برمی‌دارم.

پرستو فروهر ٢٢ ژوئن ٢٠٠٨

سخنرانی‌ پرستو فروهر در اولین روز سمینار بررسی‌ موانع تحقق و ترویج حقوق بشر در ایران .
این سمینار توسط جمعیت ایرانی‌ حقوق بشر در کالیفرنیا به تاریخ ۲۰-۲۲ ژوئن ۲۰۰۸ درسن خوزه آمریکای شمالی، برگزار شد.

ویدئو سخنرانی را ببینید